सफर, किल्ले रायरेश्वराची : १७ डिसेंबर 2022

आज दुसऱ्यांदा मी किल्ले रायरेश्वर ला जाणार होते. २७  ऑगस्ट २०१७ मध्ये भर पावसाळ्यात ट्रेक केला होता. थोडंसं आठवतं होतं, बरचं काही  विसरले होते.  

पुणे -भोर मार्गे , कोर्ले  गावाच्या पुढे एक वाट केंजळगडा कडे जाणारी आणि एक किल्ले रायरेश्वरला. रायरेश्वर ते केंजळगड हा रेंज ट्रेक अजूनही वाट पाहून आहे . असो.  कोर्ले गावापासून रायरेश्वर किल्ल्याकडे जाणारा रस्ता भलताच सुंदर आहे. डाव्या बाजूने केंजळगड साथ करत असतोच. 

रायरेश्वर किल्ल्याच्या पायथ्याला २-३ गाड्या उभ्या होत्या . तेवढीच काय ती गर्दी!  पहाटे ५.३० वाजता पुयातून तेरा जणी मुलींचा Woods to Coast Outdoors च्या आमच्या ग्रुप ने सकाळी ९ च्या सुमारास किल्ला चढायला सुरुवात केली. एका तासात किल्ल्यावर जाऊ असे वेत्रा ने आधीच सांगितले होते. 

"रायरेश्वर पठार" किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या या फलकावर किल्ल्यावर जाण्याचे /ट्रेकचे मार्ग वाचताना  मागच्यावेळी  वाघदरा -पन्हेरे मार्गे रयेरेश्वर ट्रेक केल्याचे आठवले. 

पायथ्यावरून एक नजर गडाच्या दिशेने फिरवताना मार्गावर असणाऱ्या दगडी पायऱ्या आणि लोखंडी शिड्या नजरेत भरल्या.  


रायरेश्वर किल्ल्याची माहिती आणि किल्ल्यावर सुविधा यांची माहिती देणारा जंगम कुटुंबियांचा  फलक किल्ल्याच्या चढणीच्या सुरुवातीलाच वाचता आला. 


पायथ्यावरून किल्ला आणि बाजूबाजूचा परिसर पाहत चढायला सुरुवात केली. 


रायरेश्वर पठारावर जाण्यासाठी पायवाट, दगडी पायऱ्या आणि लोखंडी पायऱ्या यांची छान  आखणी अनुभवली . 



हा अनुभव माझ्यासाठी एकदम भारी . नो ट्रेकिंग स्टीक  आणि पाठपिशवी मध्ये फक्त पाण्याची एक बॉटल ! 


ह्या छान भावनेने आम्हा सर्वांचा चेहरा खुलला !


रायरेश्वर पठार आणि किल्ला आता हे सर्व पार केल्यावर पाहण्याची उत्सुकता लागली. इथून केंजळगड पाहताना "किती वाट पाह्यला लावणार " असं सारखं मन त्याला सांगत होतं. 

इथेच वन विभागातर्फे रायरेश्वर किल्ल्यावरील ठिकाणांची माहिती देणारा फलक वाचला. 


बापरे .. किती हे पॉइंट ! ह्या किल्ल्याची ही एक खासियतच ! इथे लिहिलेल्या वाघदरा मार्गे मी ट्रेक केलाय हे समाधान मस्तच, नाही का ? असो. इथून पुढे पठारावर भ्रमंती सुरू . 


अशी फरशांची पायवाट पार करत एका पाणवठया जवळ आलो .. 


पुढे जाताना अजून एक फलक वाचला .. 


पहिल्या फलकावर लिहिलेले सर्व मार्ग इथे नकाशाच्या दृश्य रूपात अधिक स्पष्ट झाले. हा नकाशा पाहताना रायरेश्वर हे ठिकाण छत्रपती शिवरायांनी स्वराज्यनिर्मितीची शपथ घेण्यासाठी  का निवडलं  असावं  ह्याची एक झलक, एक विचार मनात चमकला. किती समृद्ध आहे हा परिसर ! "मागे उभा मंगेश, पुढे उभा मंगेश , माझ्याकडे देव माझ्या पाहतो आहे "  हे ठिकाण, असं वाटलं ह्या गीताचे सार आहे !

पुढे पाण्याची एक टाकी दिसली. संपूर्ण गडासाठी बारा महीने पाण्याचा मुख्य स्त्रोत !


रायरेश्वर मंदिराकडे जाताना एक मावशी त्यांच्या जवळच पिण्याच ताक संपल म्हणून निघालेल्या 



मला म्हणे "माझ्या फोटो का काढतेस ?" म्हटल, " किल्ल्यावर आल्यावर जसे तिथल्या अवशेषांचे फोटो आम्ही घेतो तसेच किल्ल्यावर राहणाऱ्या राहिवाशां सोबतही फोटो हवा. त्यांच्यासोबत संवाद हवा ." छान हसल्या. 

किल्ल्यावरील  समृद्ध जैवविविधतेची झलक दाखवणारे फलक किल्ल्याची अजून एक खासियत !






रायरेश्वर शिव मंदिर परिसर ! हीच टी पवित्र भूमी जिथे श्री . छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आपल्या सवंगडी मावळ्यांच्या सोबतीने स्वराज्यस्थापनेची शपथ घेतली. 


मंदिराच्या आतील खांबांची रचना, मंदिराचे छत, गणेशपट्टी , गणेशप्रतिमा हे सर्व अभ्यासले तर मंदिर किती पुरातन आहे ह्याची कल्पना  येईल. 








ह्या मंदिराच्या बाजूला जननी मातेचे मंदिर आहे. 


चौथऱ्यावर शिवप्रतिमा 

 

हे सर्वच वंदनीय ! 

मंडपामध्ये बसलेल्या आजींनी ताक [पिण्याचा आग्रह केला. त्यांच्याशी थोड्याश्या गप्पाने  दोघींचे मन प्रसन्न झाले. 


इयत्ता चौथीत बालभारती च्या पुस्तकात असणाऱ्या धड्यापासून प्रत्यक्ष किल्ले रायरेश्वरच्या पवित्र भूमीला  चरणस्पर्श हा प्रवास काही खासचं ! भावनांनी अनुभवण्याचा ! त्याची ऊंची गाठू शकेल अशी शब्द किमयागार मी नाही !

चिंतन अवस्थेत काही काळ इथे थांबून पुढे दोन गोष्टी करायच्या होत्या. किल्ल्याची अजून एक खासियत म्हणजे इथे आढळणारी  रंगीत माती ! ते ठिकाण पाहणे आणि पोटपूजा !

साधारण अर्धा तास किल्ल्याच्या पठारावर चालून गेल्यावर "रंगीत माती " चे ठिकाण येते . 


एक भौगोलीक आश्चर्य  आहे ही पाच ते सात रंगाची माती. 


ह्या मातीचे कोडे अभ्यासणारे "भवताल" संस्थेचे एक कात्रण मिळाले. 


 रायरेश्वर पठारावरील ही एक खासियत पाहून माघारी येऊन नाचणीच्या भाकरीचा आस्वाद घेतला. 


ह्या पवित्र भूमीला वंदन करून परतीचा प्रवास केला. किल्ल्याच्या पायथ्याशी आलो. 



 पुण्याच्या परतीच्या प्रवासात दोन ठिकाणे पाहिली . आंबवडेचा झुलता पूल आणि नागेश्वर मंदिर !



नागेश्वर मंदिर:



मंदिर परिसरातील वीरगळ आणि काही प्रतिमा 


हे झालं परतीच्या प्रवासात. आम्ही आरंभाच्या प्रवासात नेकलेस पॉइंट ला पण थांबलो बरं का. 


किल्ले रायरेश्वर सफर मधील हे काही सुंदर क्षण कसे बरं विसरून चालतील. 



ह्या सफर मधील अत्यंत महत्वाचे ते ज्यांच्यामुळे ही सफर "सुहानी " झाली . अर्थात Woods to Coast Outdoors आणि  त्यांची आयोजक वेत्रा!



कशी वाटली ही सफर सुहानी ? नक्की सांगा . 
ही सफर अशीच सुरू राहणार . भेटूयात नवीन वर्षाच्या स्वागतासाठी अशाच एका सफरमध्ये!

अरे  हो, मी आधी केलेल्या रायरेश्वर पावसाळी सफर ची ब्लॉग लिंक देत आहे, पावसाळ्यातील नयनमनोहर रायरेश्वर नक्की अनुभवा ! 

https://www.savitakanade.com/2017/08/blog-post.html


खूप धन्यवाद 

फोटो आभार : ट्रेक टीम 

तुम्हां सर्वांना नाताळ सणाच्या आणि २०२३ नवीन वर्षाच्या आगाऊ शुभेच्छा !



चांदण्यांचा शीतल शिडकावा: सांदण दरी ट्रेक आणि रॅपलिंग विथ Woods to Coast (WTC) Outdoors, 3-4 डिसेंबर 2022


काही महिन्यांपूर्वीच मी Woods to Coast Outdoors हा ट्रेक ग्रुप जॉइन केला. ग्रुप वरच्या ट्रेक नोटिफिकेशन्स वाचत  होते  पण सर्व जुळून येत नव्हते. अखेर 26 नोव्हेंबर रोजी रायगड ट्रेक करण्याचा योग आला. त्याच दरम्यान सांदण दरी ची पोस्ट ग्रुप वर आली होती . लगेचच रजिस्ट्रेशन करून टाकले. त्यानंतर मात्र विचारांमध्ये गुरफटले. कित्येक 6-7 वर्ष मी सांदण दरी विषयी ऐकत आलेले, फोटो पाहत आलेले, ब्लॉग वाचत आलेले , अनुभव ऐकत  आलेले. मला कधी जाण्याची उर्मी जाणवलीच नाही. रादर सांदण दरी ट्रेक चा  विचार आला की मनात किंचित भय आणि आतून नकार समोर येत असे. यावेळी कसं कुणास ठाऊक रेजिस्ट्रेशन केलं. शेवटच्या घटकेपर्यंत ट्रेक ला जाईल की नाही याचा विश्वास मलाही नव्हता. याच एक कारण भय आणि दुसरं रात्री 11 वाजता प्रस्थान ! भय होते त्या लहान -मोठ्या खडकांवरून चालण्याचे, दुसऱ्यांदा करायच्या रॅपलिंगचे आणि अगदी नको वाटणाऱ्या रात्री-अपरात्री  असणाऱ्या ट्रेक प्रस्थानाचे.  या सर्व  गोष्टीं पुढे शेवटी आतून आलेला होकार भारी ठरला !

ट्रेकबद्दलची सर्व माहिती मनिषाला (WTC organizer) आधी विचारून घेतलीच होती. 3 डिसेंबरला रात्री 11 वाजता पुण्यातून प्रस्थान केले. पहाटे पहाटे हरिश्चंद्रगड आणि कळसूबाई अभयरण्याच्या हद्दीत प्रवेश करून साधारण पहाटे सव्वा पाचच्या सुमारास सामरद गावात श्री. यतील यांच्या घरी पोहोचलो . मनीषाचं  नियोजन जबरदस्त! श्री. यतील यांच्या घरी  आमचा चहा नाश्ता (पोहे आणि मॅगी ) पहाटे पाच  वाजता तयार होता. थोडी विश्रांती, चहा-नाश्ता केला. सांदण दरी मध्ये लहान -मोठे खडक पार करायचे असल्याने ट्रेकिंग स्टीक सोबत घ्यायची की नाही यावर मनीषा शी चर्चा केली. विना  स्टीक ट्रेक करणे ह्या विचाराच्या  भयाने  त्यात भर घातली. असो. ट्रेक तर करायचा होताचं. सव्वा सहाच्या दरम्यान दरीकडे निघालो. पहाटेच्या धुक्यात समोरच्या  "रतनगड"  च्या कडा नी  कडा ठळक दिसत होत्या . रतनगड ट्रेक च्या आठवणी ताज्या झाल्या . अशावेळी  गडाच्या पार्श्वभूमीवर एक फोटो तर अनिवार्यच  होता (Thanks to Crisanta!) 


विलोभनीय रतनगडाचे दर्शन घेत घेत दरीकडे जाणाऱ्या  पायवाटे ने मला ऊर्जा मिळाली, उत्साह मिळाला . 


हा पायवाट संपल्यावर दरीकडचा  उतार चालू झाला. लहान -मोठे खडकांची सुरुवात. दरीत उतरण्याची माझी सुरुवात पण झालीच की.. 


खडकांवरून चालण्याआधी  खडकवरून बसून फोटो  तर हवाचं....


इथून पुढे दोन फाटे  फुटलेले .. एक दरीत जाण्याचा ट्रेकचा रस्ता आणि दूसरा रॅपलिंग करून दरीत उतरण्याचा!

रॅपलिंग चा सुरुवातीचा रस्ता  चढाई चा ! बाय -द -वे . आमचा साधारण 25 जणी मुलींचा ग्रुप होता  बरं  का !थोडं  पुढं गेल्यावर सांदण दरीची प्रवेश कमान दिसली . तर आम्ही ह्या स्पेशल लेडीज ! (विथ किड्स)


मी रॅपलिंग साठी  निघाले. बऱ्यापैकी गर्दी होती . चार -पाच दोर  लावले होते. आमच्यातील एक एक मुलगी रॅपलिंग करत दरीत उतरत होती .  

रॅपलिंग ची माझी वेळ आली. 70-75 फुट खोल दरी ! यतील दादांनी सर्व तयारी करून घेतली . सूचना दिल्या .


मी रॅपलिंग करत दरीत उतरले . सुरुवातीला किंचित धडधडलं,,,,"डयूक्स नोज" ला  जे रॅपलिंग केलं होतं  ते  अगदी तंतोतंत  सूचनांनुसार ! यावेळी जरा फास्ट केलं. इकडे -तिकडे  किंचित डुलले. हे  करताना अर्थातच आधीचे रॅपलिंग आठवले.  


अखेर दरीत उतरले. उत्सुकता रॅपलिंगची नव्हती पण  रॅपलिंगच्या दोऱ्या खालून पाहण्याची उत्सुकता मात्र नक्कीच होती.. 


दरीत उतरल्यावर चौफेर नजर फिरवली.. एका बाजूने दरीत उतरण्याचा ट्रेक चा रस्ता. रस्ता कसला मोठे मोठे अजस्त्र  खडकांची चढाई -उतराई ! दुसरीकडे चिंचोळी दिसत जाणारी दरी !


काही खडक उतरून पाणी पार करायचं होतं . मी पाण्यात उतरले . अजून 1-2 जण  होते . पाण्यावर पडलेल्या उन्हामुळे पाणी अचानक चमकलं आणि मला गरगरलं. लकिली एक मुलगा मागे होता त्याने हाताचा आधार दिला, नाहीतर सुरुवातीलचं पाण्यात स्नान होणारं होतं ! 

साधारण सकाळी 8-8.30 वाजता दरीच्या दुसऱ्या टोकाला चालायला सुरुवात केली . काही ठिकाणी निमुळते खडक . वरून पाणी पडल्याने किंचित घसरडं. एक -एक व्यक्ति जाण हे  सुरक्षित ! अशाच वेळी एका क्षणी .....



दरीत लहान -मोठ्या , निमुळत्या, टोकदार , एकमेकात  अडकलेल्या , घसरड्या , पाणी  वाहणाऱ्या, शेवाळ असणाऱ्या, खडकांवरून जाताना कसरत चांगलीच  झाली . शरीराचा तोल  सावरत उभ्या उभ्या त्या खडकांवरून चालणे माझ्यासाठी परिक्षाच होती . ट्रेकिंग स्टीक मुळे शरीराचा तोल सावरण्याची सवय झाली त्यामुळे ही परीक्षा चांगलीच कठीण  वाटली ! कठीण परीक्षेला उपाय आहे ना .. लक्ष फक्त चालण्यावर , फोटो मी स्वत: काढले नाहीत. माझ्या ग्रुप मेटस ने काढलेले हे काही फोटो.. 

दरीतील काही हसरे चेहरे .. 




दरीचा दर्शन  देणारे हे काही फोटो .. 


सांदण दरीची भव्यता आणि कठिणता देणारी अजून काही क्षणचित्रे .. 



दोन ठिकाणी  पाण्याची पातळी खूप जास्त होती. एक ठिकाणी माझ्या कमरेपर्यंत. ते मी कधी बाजूच्या अतिभव्य कपारींचा आधार घेत, कधी खडकांचा आधार घेत..[पार केलं . जिथे पाण्याची पातळी कदाचित माझ्या गळ्या पर्यन्त  आली असती तिथे लहानशा बोटीचा आधार घेतला. एका गावकऱ्याने एक छोटी बोट ठेवली आहे. सामानाच्या बॅगा बोटीतून जातात . प्रत्येकी रु 10. व्यक्ति साठी  रु 20. 




दरीत जो तो आपपल्या वेगाने जात होता . जिथे एकत्र जमले तिथे फोटो आलाच.. 



दरीच्या दुसऱ्या टोकाचा नजारा डोळासुखचं !


 
परतीच्या दरीतील वाटेवर अभिनेत्री श्रुती मराठे भेटली. अगदी सराईत ट्रेक करत होती. तिच्या सोबत सेल्फी एक गोड  आठवणं . 




परतीच्या वाटेवर अचानक जाणवलं नॉन -स्टॉप चालण सुरू आहे. किंचित निवांत म्हणून मी बसले नव्हते. जिथून रॅपलिंग केलं तिथे परत यायला साधारण 1.15 वाजले होते . तिथून ट्रेकचा टप्पा . हा थोडा अवघड होता . एक अरुंद कपार . त्यात स्वत:ला स्थिरावत मोठा खडक पार करायचा. एकेमकांना सहाय्य केलं की हे हे पार होतच!

परतीच्या पुणे प्रवासात ट्रेक चा आढावा घेत होते. भयापासून समिटा पर्यंतचा प्रवास म्हणजे "डर के आगे जीत है "! संथ गतीने , एकाग्रतेने लहान-मोठ्या खडकांवरून दरी पार केली , ट्रेकिंग स्टीक नसताना शरीराचा तोल सांभाळता आला,  रॅपलिंग करता आलं , काही दुखापत न होता , फारसं काही न थकता ट्रेक छान पूर्ण करता आला. हे सर्व विचार मन शांत -समाधानी करणारे ! रात्री 11 वाजता प्रस्थान केल्याने झोप फारशी झाली नव्हती. परतीच्या प्रवासात झोप शांत आली नाही परंतु " अशक्य वाटणारी गोष्ट, शक्य केल्याच" समाधान होतं ! मनाच्या  ह्या अवस्थेचा प्रवास हा  माझ्यासाठी खास आहे !

श्री. यतील यांच्या घरी परतायला दुपारचे दोन वाजून गेले होते. सुग्रास जेवण करून साधारण सव्वा -तीनच्या सुमारास पुण्याच्या दिशेने निघालो. रात्री दहाच्या दरम्यान पुण्यात परतलो.

महाकाय , प्रचंड, अतिभव्य -दिव्य कडे कपारी. गुगल वर विविध लिंक्स , ट्रेक ब्लॉग्स वर वाचलेलं की सह्याद्री पश्चिम घाट, अकोले तालुक्यातील  कळसूबाई -हरिश्चंद्रगड अभयारण्य हद्दीतील, भंडारदरा विभागातील , रतनगड , आजोबा पर्वत, कळसूबाई  शिखर, कोकणकडा  यांचा भवताल लाभलेली, सामरद  गावाजवळील  2  किमी  लांब  आणि 200 फुट खोल अशी ही सांदण दरी! जशी भावली तशी तिची नामकरणे  झाली ..Valley of Shadows, Valley of Suspense,  निसर्गाचा अद्भुत चमत्कार इ . 

सांदण दरीचा मला आलेला अनुभव म्हणजे चांदण्यांचा  शीतल शिडकावा! आजूबाजूचे अजस्त्र अति उंच  खडक, त्यावर हलकाशी  पाण्याची संतत धार, निमुळती दरी, खडकमध्ये साचलेले पावसाचे पाणी, अधून मधून आपल्यापर्यंत पोहोचणारे रविकिरण, पाण्यावर त्या किरणांची तिरिप आली की ते चांदण्यासारखे चमकताना दिसायचे. हे सर्व वातावरणचं जणू सौम्य  शीतल शिडकावा -शरीराला , मनाला आणि भावनांना ! आम्ही  बावीस लखलखत्या चांदण्या आणि त्यात अचानक चमकलेली शुक्राची चांदणी! आहे  ना चांदण्यांचा लखलखीत शीतल शिडकावा ! एकमेकींच्या सहवासात  अनुभवलेला ! मन -कण -क्षण मोहरून टाकणारा !

हा सुंदर शीतल अनुभव देणाऱ्या, समृद्ध नियोजन करणाऱ्या Woods to Coast (WTC) Outdoors च्या दोन लखलखत्या चांदण्या : मनीषा आणि प्रियां का !


फोटो आभार: सांदण दरी ट्रेक टीम 

खास आभार : श्री  यतील आणि उर्मिला: रॅपलिंग आणि भोजन व्यवस्था , सामरद 

पुन्हा भेटुच : असाचं एखादा शीतल शिडकावा अनुभवण्यासाठी .......